سمرقند و بخارا دو سلسله جنبان مدنیت تاجیکان

بیش از هزار سال است که سمرقند و بخارا قوه مرکزیت بخش مدنیت تاجیکان را تشکیل داده اند. در طول قرن ها، این دو شهر خصوصاً بخارا، مرکز سیاسی، اقتصادی و مدنی تاجیکان بوده است.  نمایان ترین فرزندان خلق، نویسندگان، عالمان، طبیبان، هنرمندان و پیشه وران زبردست، از هر گوشه و کنار آسیای میانه و اطراف آن در اینجا تجمع می کردند و مدنیت تاجیکان را رونق می دادند. این است که زبان ادبی فارسی تاجیکی در قرن های نهم تا دهم میلادی براساس لهجه های فارسی دری این دو ولایت شکل گرفت و چنان ترقی کرد که زبان دولتی، زبان علم و ادب و هنر شد. برای درک عمیق این حقیقت که بخارا و سمرقند در مدت هزار سال برای زبان و ادبیات تاجیکان نقش مخصوصی داشتند، همین را باید درنظر گرفت که بنیادگذار ادبیات کلاسیک تاجیکان، استاد رودکی از سمرقند (از پنجکینت) بود و در بخارا به مرتبه عالی شاعری رسید و شهرت جهانی یافت. اما جدا شدن سمرقند و بخارا از تاجیکان در سال 1924م معنای دهشت انگیزی درپی داشت؛ اینکه یک باره رشتۀ پیوند تاجیکان از مهم ترین پرورشگاه زبده داران فکر خود و ذخیره چندین عصر عقل و ذکاوت خویش کنده شد. به باور نگارندۀ این مقاله، وظیفه هر تاجیک آن است که برای سمرقند و بخارا و اطراف آن ها، هرچه زیادتر افزودن منبع های معارف و مدنیت و زبان و ادبیات و هنر تاجیک مبارزه برد و خواهان افتتاح مکتب های میانه و عالی و هنرستان ها و تأسیس سازمان های مدنیت و غیره باشد؛ زیرا بخارا و سمرقند مهم ترین جزء هستی معنوی و عمده ترین منشأ سرچشمه های این هستی برای تاجیکان به شمار می روند.